Belangrijkste collectiestuk: de gebouwen
Als de muren van het Red Star Line Museum konden spreken, zouden ze vertellen over hoge verwachtingen en diepe teleurstellingen, over adrenaline en slapeloze nachten, over kinderen die hun familie nareizen en over families die hun kinderen moeten achterlaten. De oude gebouwen van de scheepvaartmaatschappij maken al die emoties en verhalen voelbaar, tastbaar en zichtbaar. Daarom koestert het Red Star Line Museum de gebouwen als meest bijzondere collectiestuk. Ze werden met zorg gerestaureerd en in hun oorspronkelijke staat hersteld.
Beschermd monument
Aan de Rijnkaai op het Antwerpse Eilandje, net voor de bocht van de Schelde, staan drie historische havenloodsen. Ooit waren ze eigendom van of werden ze gebruikt door de Red Star Line rederij. De landverhuizers ondergingen er een medische en administratieve controle en hun bagage werd er gedesinfecteerd.
De gebouwen van Red Star Line, op de hoek van de Rijnkaai en de Montevideostraat, zijn beschermd als monument. De Vlaamse overheid erkende de historische en architecturale waarde van het complex. In twee etappes werden ze als beschermde monumenten geklasseerd.
- In 2000 brengt het Antwerpse College van burgemeester en schepenen een gunstig advies uit voor de bescherming van monumenten in het havengebied en het Eilandje. Naast de Montevideomagazijnen en De Shop staan ook de gebouwen van Red Star Line op de lijst.
- In 2001 volgt de erkenning als historisch monument van twee van de drie magazijnen van de rederij, meer bepaald van De Loods en het grote museumgebouw. In 2007 erkent de Vlaamse overheid ook het museumgebouw op de hoek, het oudste en kleinste gebouw van de drie, als beschermd monument.
Vier gebouwen
Het nieuwe Red Star Line Museum is samengesteld uit vier gebouwen, die elk een aparte architecturale entiteit vormen. Er zijn drie historische gebouwen – de Loods, het hoekgebouw en het hoofdgebouw – en één nieuwbouw: de Toren.
Het hoekgebouw
© Filip Dujardin
Het oudste gebouw is het kleine museumgebouw. Het is een eenvoudig pakhuis in rode baksteen, met een oppervlakte van ongeveer 400 m². De rederij heeft het pakhuis in 1894 gebouwd, na klachten over het gebrek aan accommodatie voor de emigranten. Tot op dat moment gebeurde de medische controle op de kade: zomer en winter, in weer en wind.
Ondanks het nieuwe pakhuis bleef het klachten regenen omdat nog steeds keuringen in open lucht plaatsvonden. Het gebouw was ongeschikt voor de honderden migranten die vlak voor de afvaart op amper een uur tijd moesten worden gecontroleerd.
Het hoofdgebouw
© Filip Dujardin
Na de Eerste Wereldoorlog schroeft de Amerikaanse regering de immigratiecijfers drastisch terug. Net in die periode bouwt Red Star Line aan de Rijnkaai een nieuw gebouw. Waarschijnlijk wil de rederij daarmee inspelen op het groeiend aantal kandidaat-migranten dat de administratieve en medische controles moet ondergaan.
Het hoofdgebouw, ongeveer 800 m² in oppervlakte, is het meest prestigieuze en architecturaal het meest interessante gebouw. Het wordt opgericht rond 1922, in een sobere art-decostijl, naar een ontwerp van Jan Jacobs.
Het kleine en grote gebouw functioneren vanaf dan als één geheel, met onder meer een badinrichting, waar mannen en vrouwen in een gescheiden circuit kunnen douchen, een aparte zaal met ontsmettingsketels voor de kledij en de bagage, twee wachtzalen en een kapperskamer.
De Loods
Enkele jaren voor de Eerste Wereldoorlog bouwde de stad Antwerpen in de Montevideostraat De Loods, een grote, hoge en diepe douaneloods, ongeveer 550 m² groot, met een smalle, fraaie baksteengevel. Hier kwamen geen landverhuizers. De douane gebruikte de loods als opslagplaats voor goederen, wellicht enkel cargo van de Red Star Line.
De toren
Van de vroege jaren 1920 tot 1934 was de hoge schoorsteen van de Red Star Line gebouwen een oriëntatiepunt voor de duizenden passagiers die hun weg zochten van het Centraal Station naar de Scheldekaaien. Het was een verticaal baken, dat aangaf dat de tocht over de oceaan wenkte. De droom van een nieuw leven in Amerika kwam weer een stap dichterbij.
Sinds 1936 is de rokende schoorsteen niet meer en verdwijnt de Red Star Line uit de Antwerpse skyline. Tijdens de restauratiewerkzaamheden werd een nieuwe toren gebouwd. Die verbindt het Red Star Line Museum met het water en de plek aan de kade waar de schepen vertrokken. De uitkijktoren weerspiegelt de ervaringen en de emoties van de reizigers, die vanop de torenhoge oceaanstomers van Red Star Line uitkeken over Antwerpen.
Toparchitecten
Het Amerikaanse architectenbureau Beyer Blinder Belle Architects and Planners nam de restauratie van de gebouwen voor zijn rekening. Ze tekenden ook voor de vormgeving van het museum. Beyer Blinder Belle Architects and Planners renoveerde ook het Ellis Island Immigration Museum en Grand Central Station in New York.
Voor vele passagiers van Red Star Line waren de havenloodsen aan de Rijnkaai de laatste halte op het Europese vasteland. Vandaag is de site een van de weinig bewaard gebleven materiële getuigen van de exodus van tientallen miljoen Europeanen naar de Nieuwe Wereld. De ontwerpers spelen deze historische troeven maximaal uit.
