Voor mij ruikt heimwee naar jasmijn

Yasmin: "Tot mijn achttien jaar speelde ik luit in Syrië. Ik tokkelde vaak op een oude melodie uit Marokko, van honderd jaar geleden. Mijn vader zei: speel niet alleen in de woonkamer maar ook in de tuin. Dan luisteren ook de bomen en de bloemen naar je muziek. Die melodie, dat instrument, mijn plekje in de tuin van mijn ouders. Dat is voor mij heimwee."   

"Dat verhaal vertel ik tijdens de workshops. We maken elk ons eigen heimweezakje met geuren en kleuren. Op een tafel staan potjes met wel dertig verschillende kruiden. Iedereen kiest de geuren die herinneren aan hun land. Mensen uit Somalië en Eritrea nemen vaak kruidnagel met kardemom en laurier. Een Marokkaanse vrouw koos gember: dat dronk ze als klein meisje in haar melk. Geuren roepen persoonlijke herinneringen op."

Welke geuren heb je in jouw eigen heimweezakje?

Yasmin: "Jasmijn! In Syrië groeit die bloem in elke wijk, elke straat en elke tuin. Het hele land ruikt ernaar, zoet en warm. Onze hoofdstad is Damascus maar niemand gebruikt die naam. In Syrië noemen we het ‘Yasmin Al-Sham’, de streek van de jasmijn. Zo belangrijk is die bloem voor ons, in het hele land."

"Daarnaast ook komijn. De geur doet denken aan mijn papa. Toen ik klein was, bakte hij elke dag een Syrische sandwich voor mij. Met in het deeg altijd veel komijn. En koffie met kardemon dronk ik met mijn moeder. Dan praatten wij en we luisterden naar Fairuz, de beroemde Libanese zangeres. Al die geuren doen denken aan vroeger."

Onze tuin

Niet alleen kruiden, ook verse groenten in een tuin roepen verhalen op. 

Nadia: "Heimwee is een rode draad binnen migratie. Sinds 2023 werken we in het musuem rond dit thema, we willen het tastbaar maken. Zo maakten we er in 2023 een tentoonstelling over. Ik ging daarvoor op zoek naar authentieke verhalen. Zo richtte het Red Star Line Museum in mei 2022 ‘Onze tuin’, op, een project met Permeke Bibliotheek en SAAMO. Met een groep vrouwen vormden we de binnentuin van de bib om tot een experimenteerplek voor onderzoek. Hoe kunnen we de publieke ruimte vrouwvriendelijker maken? Hoe kan een tuin helend zijn, betekenis geven, en herinneringen oproepen? We delen er verhalen en leren van elkaar."

Iemand vertelde over oranjebloesem, de geur van welkom - Nadia

"Ik trok ernaartoe met een heimweedoos. Een kistje met objecten, geuren en foto’s die aan vroeger doen denken. Iedereen kreeg een zakje mee. De keer daarop brachten ze eigen voorwerpen en kruiden mee die bij hen heimwee opriepen. Iemand vertelde over oranjebloesem, de geur van welkom. Een vrouw uit Colombia schreef een gedicht over brandnetels. In haar thuisland maken ze er soep van, hier is het onkruid. Zo kwam ik op allemaal unieke verhalen."

"Wie meer wil weten over dit project, raad ik aan om het (h)oorzine Heimwee te beluisteren, die we samen met kunstenares Annelies Van Hullebusch ontwikkelden. Het geeft je een blik achter de schermen en neemt je mee op reis."

Niet alleen unieke verhalen, maar ook unieke mensen.

Nadia: "Ja, dat was het mooie aan het project. We hebben in de tuin véél nieuwe mensen leren kennen, met elk een eigen verhaal. Dat is ook de kracht van de tuin, door heimwee als insteek te nemen komen er nieuwe verhalen over migratie naar boven. Heimwee zit zo dicht op de huid dat mensen direct belangrijke zaken en herennering met de groep delen die voorbij het ‘traditionele’ migratieverhaal gaat van wie je bent en vanwaar je komst. We staan stil bij zaken die ertoe doen. Met een lach en een traan worden mensen in hun kracht gezet."

"Iedereen kon ook andere vrouwen uitnodigen, zo kwamen er regelmatig nieuwe mensen bij. In de tuin ontmoette ik al die bijzondere mensen — en ook Yasmin. Met haar klikte het meteen."

Als je zelf migrant bent, begrijp je de verhalen van het museum goed. Je hebt hetzelfde meegemaakt - Yasmin

Yasmin: "Ik was vrijwilliger bij SAAMO en zag Nadia elke week in de tuin. Toen ze mijn verhaal had gehoord, stelde ze me voor om gids te worden in het museum. Eerst kreeg ik coaching. Daarna heb ik een maand en een half hard gestudeerd over het museum: lange teksten met moeilijke woorden. Nu ben ik er gids, ik geef workshops en begeleid SamenLezen-sessies. Als je zelf migrant bent, begrijp je de verhalen van het museum goed. Je hebt hetzelfde meegemaakt." 

Nadia: "In het museum tonen we de koffer van Irène Bobelijn. Het zesjarig meisje vertrok honderd jaar geleden naar haar ouders in Amerika. Als Yasmin dit verhaal vertelt, wordt dit persoonlijker. Ze heeft ook gevoeld wat al die landverhuizers hebben meegemaakt. Voor veel mensen is Yasmin een rolmodel. Nieuwkomers moeten altijd vooruit: ze moeten Nederlands leren, een job zoeken, zich inburgeren … Tijdens de workshop kunnen ze even achteruitkijken. Wat heb ik achtergelaten? Wat was belangrijk? En met welke talenten ga ik vandaag aan de slag? Ook dat is belangrijk."

Van Syrië naar België

Yasmin, jij bent moeten vluchten voor de oorlog in Syrië. Hoe verliep jouw tocht?

Yasmin: "Ik woonde met mijn gezin in Aleppo. Daar werkte ik zeven jaar als psycholoog-leerlingbegeleider in een school. Ik hielp tieners als ze een probleem hadden, een beetje zoals wat het CLB hier doet. Maar dan brak de oorlog uit. In 2016 ben ik moeten vluchten, samen met mijn twee dochters. Ik was toen 32 jaar, zij waren vijf en zeven."

"Aan het begin van het museum hangt een grote foto tegen de muur. Mensen die bang wachten voor een controle. Dat is ook bij mij gebeurd. Van Syrië ging ik naar Libanon. Daar deed ik een bloedtest en liet ik medische foto’s nemen. Ik kreeg een attest dat ik gezond was. Daarmee kreeg ik van de ambassade mijn visum en kon ik door naar Turkije."

"In Turkije nam ik het vliegtuig naar België. Maar een Japanse ambtenaar hield mij tegen. Iedereen mocht door, alleen ik moest wachten. Ik sprak niet goed Engels dus was heel bang. Mijn dochters waren in paniek en begonnen te huilen. Dat was heel moeilijk. Nadat ik met een foto vanop Whatsapp bewezen had dat mijn man effectief de papa van mijn dochters was,  kreeg ik de nodige papieren en mochten we aan boord. Ik ken de angst van de landverhuizers die met de boot aankwamen op Ellis Island in New York. Ook zij moesten eerst op controle. Hun lot hing af van de arts."

SamenLezen in het museum

Je woont nu negen jaar in Antwerpen en spreekt Nederlands. Hoe heb je  de taal geleerd?

Yasmin: "In België werd mijn diploma wel erkend, maar mijn Nederlands was niet voldoende om hier dezelfde job uit te oefenen. Een psycholoog heeft een bepaalde woordenschat nodig. Daarom heb ik veel Nederlands geleerd. Ik deed ook veel vrijwilligerswerk om mezelf en mijn dochters de taal aan te leren. Ze doen het goed, ik ben heel trots op hen."

Nadia: "Toen ik Yasmin ontmoette in de tuin, voelde ik meteen haar enthousiasme. Haar coachingstraject ging vlot, ze kon meteen starten als gids.  Yasmin is heel open én ze verbindt mensen met haar verhaal. Niet de taal is het belangrijkste, wel ervaring en talent."

Yasmin: "Ik begeleid ook SamenLezen-sessies in het museum. Daarvoor volgde ik een apart traject. Gelukkig heb ik een goede buddy. Zij helpt mij om alle sessies voor te bereiden. Ik zeg iedereen altijd: je moet Nederlands durven praten, ook al maak je fouten. Fouten maken is niet erg, zo leer je bij."

Welke verhalen lezen jullie op zo’n sessie? 

Nadia: "Voor SamenLezen met anderstalige nieuwkomers werken we met het boek ‘Wij gaan naar Amerika’ van Ilona Plichart. We maakten samen een selectie van de verhalen die we brengen in het museum. Ilona herwerkte die tot aparte teksten, op verschillende taalniveaus. Daaruit kan de begeleider kiezen, op maat van de groep."

Yasmin: "Elke keer spreken we over een ander thema. Bijvoorbeeld: het leven op de boerderij, of wonen in een hotel, of een nieuwe taal leren, of leven met weinig geld. Na het lezen leid ik de groep rond in het museum en toon ik de objecten waar we over spraken."

"Ik vertel hen ook hoe ik zelf Nederlands leerde. Elke dag nam ik de tram naar de LBC-school, op de Meir. Een rit van 25 minuten. Ik kreeg veel huiswerk mee, soms snapte ik het niet. Dan vroeg ik hulp aan mensen in de tram. Vooral oudere mensen, die hebben geduld. Drie jaar lang maakte ik mijn huiswerk samen met hen — ik ken intussen iedereen van tram 15! Wees dus niet bang, spreek de mensen aan. Ze helpen je graag."

Heimwee overwinnen

Heb je vandaag nog vaak heimwee?

Yasmin: "Zeker. Ik ga elk jaar één maand naar mijn ouders in Syrië. Als ik terug naar België moet, huil ik. Vóór de oorlog had ik een goede job in mijn land. Een goed leven met mijn man, een auto, een appartement. Hier hebben we niets. Een huurappartement en fietsen. Ik heb heimwee naar mijn luit, naar jasmijn, naar mijn tuin, mijn familie, mijn appartement, mijn terras."

"Hier is het ook goed, maar anders. In zuiderse landen is het leven socialer. We bleven in mijn land tot twaalf uur ’s nachts buiten. Om acht uur dronken we koffie met de familie. Maar hier is alles om zes uur gesloten. Dan blijf je thuis en je kijkt tv en om tien uur ga je naar bed. Heel verschillend. Maar ik dank België wel voor het goede leven dat ze me gaven. De mensen zijn hier heel vriendelijk. Vooral als je Nederlands praat."

Wat helpt je om met heimwee om te gaan?

Yasmin: "Mijn heimweezakje, en erover praten! Soms komen er tijdens de workshop heel sterke herinneringen naar boven, en sommige huilen. Vrouwen uit Oekraïne hebben het vaak moeilijk. Een Syrische vrouw uit Aleppo vertelde dat haar vader omkwam tijdens de oorlog. Ze zag een foto van een papa met een kind en begon zo hard te huilen dat ze niet kon stoppen. Dan spreek ik zacht tegen haar, ik geef haar koffie en we luisteren naar andere verhalen om tot rust te komen."

"Door mijn eigen verhaal te vertellen, delen de deelnemers hun eigen herinneringen, wat ze anders misschien niet durfden. Elke keer als ik over mijn vlucht praat, over de controles en de onzekerheid en de angst, doet mijn hart weer pijn. Toch vind ik het belangrijk om dit te blijven vertellen. Wat vroeger is gebeurd, gebeurt vandaag nog altijd. Door  samen  verhalen en gevoelens te delen ,  begrijpen we elkaars heimwee beter . De verhalen van de mensen zitten in mijn hart. Die verhalen vormen het hart van het Red Star Line Museum."